(Ensaio para Rapsodia escénica)

Durante todas as tardes dos martes dos meses de maio e xuño pasados, realicei un curso impartido por Nieves Rodríguez Rodríguez, dramaturga, escritora e penso que filósofa, empeñada no estudo e a comprensión da persoa e a obra de María Zambrano. O curso titulábase El sueño como creación literaria e, á parte doutros camiños, percorremos da man de Nieves Rodríguez Rodríguez os soños e os delirios, as metáforas e as suxestións que buscan consolidar a razón poética da filósofa malagueña. Foi un auténtico pracer.

Un dos exercicios que Nieves nos propuxo, foi, despois de ler unha, durísima, do dramaturgo mexicano Edgar Chías, titulada El Cielo en la Piel, – que recomendo sen ningunha reserva – converter en rapsodia escénica o conto da escritora arxentina Samanta Schweblin “Cuarenta centímetros cuadrados”.

Ofrézovos aquí o resultado do meu traballo. Conservo o título do conto no que se basea – cuxa lectura recomendo tamén a quen aínda non o lese – e voume por onde a miña conciencia me leve. Supoño que a Samanta Schweblin non lle molestará que faga público o meu exercicio sobre a súa obra.

CORENTA CENTÍMETROS CADRADOS.

(Ensaio para Rapsodia escénica)

 A túa sogra non debeu pedircho. Non debeu facelo. Que lle vaias mercar aspirinas cando a noite xa se apropiou de todos os espazos. Non estivo ben que che obrigase a perderte polas rúas dunha cidade cuxos ritmos sinusais non recuperaches aínda. Están todos en arritmia. Os pecios dos naufraxios moitas veces permanecen afundidos nos fondos dos mares para sempre; algúns non, algúns quedan encallados, desfacéndose, golpeados contra os arrecifes polo ir e vir das ondas. A historia do naufraxio da túa sogra non é diferente á doutros miles de naufraxios similares, por non dicir exactamente iguais. Non podes crer que sexa a primeira vez que fala diso con alguén. Despois de tanto tempo. Tería ocasión de comentar ao detalle as circunstancias do seu naufraxio unha morea de veces. É verdade que contigo é a primeira vez que o fai, pero, a ver, non che parece motivo suficiente para que se lle presente unha dor de cabeza tan aguda que che obrigue a saír a cegas á noite para comprarlle aspirinas. Mariano, pensas, Mariano habíao impedir. Mamá, diríalle, a estas horas?, como vai saír a estas horas buscar unha farmacia de garda nun barrio que é unha pura maraña e no que seguro que se perde? Daquela vai ti, habería que dicirlle a Mariano. Mariano! Mariano diría iso ou algo parecido, pero ben acomodado xa na súa cadeira de brazos, enfundado no seu pixama e en zapatillas e cunha cervexa na man ou un wiskhy, porque Mariano, tan pronto chega a casa, tan só está para el. Non, Mariano xamais diría: deixa, deixa, que xa vou eu. Como é que fuches parar á estación do metro? Pregúntascho, claro, é o máis normal que cho preguntes. Como é que vin parar aquí? Ah, si! Mentres pensabas na historia do naufraxio da túa sogra, asaltouche a realidade do teu propio naufraxio. O teu pecio está ben gardadiño. En corenta e sete caixas de botellas de viño depositadas nun rocho que Mariano e ti alugastes para iso. Toda a vosa vida en común cabe en corenta e sete caixas de botellas de viño. Nunha delas, na que escribiches “baño”, estás segura, hai un blíster de aspirinas. Por iso as lembraches. Se non continuarían asfixiando todo o que Mariano e ti fostes en común. Prodúceche unha punzada dolorosa esta certeza. Tes toda a túa vida encerrada en corenta e sete caixas de botellas de viño e só te acordas delas porque a túa sogra pediuche que saias a comprarlle aspirinas e como che perdiches na arritmia da cidade que non controlas, de súpeto lembras que, cando clausuraches a túa vida nas caixas que gardas nun rocho, nunha delas metiches un blíster de aspirinas.

O esmoleiro non deixou de mirarte nin un momento. Penetraches no ambiente espeso da estación do metro, pensando que non ías arranxar nada afundíndote alí ou talvez si, talvez poderías achegarche ata o rocho e recuperar as aspirinas que habitaban os ateigados espazos da túa vida clausurada. En que estación estabas? Accederas á beira en que os trens levaban a dirección que ti necesitabas? Nada. Só baixaras aos infernos. Descenso ad inferos, como Odiseo, pensas evocando o tempo en que a túa vida camiñaba nalgunha dirección. Pero alí non ías atopar ningunha sombra ancestral que che proporcionase razón ningunha. Só conseguiras consumar o teu extravío. Despois de deambular pola rede enmarañada – arrítmica – das rúas do barrio hostil ao que – malignamente? – botárate a túa sogra, cada vez coa bóla de angustia máis grande oprimíndoche cara arriba o diafragma, o estómago, as entrañas, foras parar ao inferno subterráneo, onde a cidade duplícase nun bulebule desaforado que leva multitudes aos seus destinos individuais, aínda que, en realidade, non os leve a ningún lado. Con esa derrota enervada sentas na esquina dun dos bancos arrimados á parede da estación. Cando o esmoleiro se move, reparas nel cun sobresalto. É un home vello e robusto. Está derrubado no chan, coa parte alta das costas e a cabeza – o pescozo en postura forzada – apoiadas na parede. Leva pantalóns curtos, de veraneante, e sobresáenlle os dous tocos das súas pernas cortadas algo máis arriba dos xeonllos. E óllate e non di nada. Ti acolles, incómoda, a súa mirada, e logo a desvías cara á fronte, cara ao oco cargado de aire pesado da estación que emborrancha alén das vías un anuncio de champú.

Os trens chegan e parten, chegan e parten. Burruuuuuuuuuuh. Chiqui-chiqui. Trac-trac. Vomitan unhas veces moitos viaxeiros, outras veces poucos; o mesmo que os acollen. Volvedes quedar sós o esmoleiro e ti.

-Vostede tampouco toma ningún?

-Teño corenta e sete caixas con todas as miñas cousas nun rocho.

O apartamento da túa sogra é moi novo e hai demasiados mobles. Sóbralle a cheminea metida con calzador no salón ateigado. E, aínda por riba, a túa sogra empeñouse en armar unha árbore de Nadal, con bólas de cores, grilandas douradas e seis papanoeis colgando das ramas coma un club de aforcados. Papanoeis baratos, de tenda de chineses, cos adhesivos dos ollos pegados de calquera xeito, fóra de lugar, coma se o aforcamento fose certo e os ollos saltaran  fóra das súas órbitas. O breve apartamento tan sobrecargado de mobles condena a súa cohabitación a unha ineludible proximidade, ao contacto, se non físico, si sensorial, sensitivo, dos corpos. A calor, as vibracións… Por iso o relato do naufraxio da túa sogra chégache impregnado do cheiro interior que ela exhala xunto coas súas palabras. Cando fas o amor o intercambio de todos os humores, de todos os cheiros, de todos os fluídos entre o corpos dos amantes é consubstancial. É un acto de amor unha confidencia? O certo é que a túa sogra che insufla coa súa confesión todo o sabor e o cheiro das súas entrañas. Un día, cóntache, decidiu desprenderse do seu anel de casada. Como símbolo definitivo da ruptura que viña pospoñendo non sabe xa desde cando, cóntache. Acudiu a un local de compra venda de ouro onde un home absolutamente inexpresivo – estes carroñeiros das miserias dos demais buscan sempre aparecer inexpresivos -, pesou o seu anel nunha balanza de precisión e díxolle: Trinta dólares. Ela, que aínda non se repuxo da sorpresa que lle produciu comprobar o fácil que lle resultou extraer o anel do dedo despois de tantos anos de levalo posto sen telo sacado nunca antes, acolleuse ao medo infantil da réplica. É o meu anel de voda, dixo. É o que vale, dixo o home inexpresivo sen ningún medo na súa réplica. A túa sogra insistiu moito en que chovía a cachón, en que a sorprendeu un brutal trebón e que cando sacou o anel toda ela estaba empapada e que por iso, quizá por iso, resultáralle tan fácil sacalo. Ti deixas que se agarre a esa posibilidade, porque a verdade espida, a facilidade real de liberarse dun anel que debería estar fundido á súa pel, á súa carne mesmo, parecía magoala moito. A túa sogra non cho dixo, pero ti non puideches deixar de pensar no valor simbólico do prezo do anel. Trinta dólares. Era ese o valor do que estaba a deixar, era o prezo real da ruptura, era todo canto ía perder no seu naufraxio? Ningún buscador de pecios buscaría o seu; ningún. Pero ela díxoche máis cousas, cousas que non debes ignorar. Díxoche que o seu marido acabara por arrebatarlle a pouca ou moita relevancia que puidese ter. Relevouna de todas as súas ocupacións e contratou persoal específico para convertela en absolutamente prescindible. Díxoche que os seus catro fillos puxéronse en todo momento do lado do seu pai, que ela tivo que soportar a humillación de que fixesen burla da súa bulimia cada vez máis evidente e inevitable. Os meus fillos só crían xa no seu pai, díxoche.

O esmoleiro móvese. Dun brinco inesperado senta no banco, case pegado a ti. Ti dás un brinco e a punto estás de saír fuxindo.

-Teño un mapa, señora.

O esmoleiro móstrache un plano da cidade encartado en todas as súas dobraduras.

-É un pouco antigo, pero aínda serve para orientarse neste submundo. Veo?

O esmoleiro desprega a medias o mapa e poncho diante dos ollos.

-Sérvelle? Quizá poida atopar o camiño ata as súas caixas.

Un tren chega, burruuuuuuuuuuh, abre as portas, trac-trac, vomita xente, engole a outra e volve partir, renxendo e chiando coma unha rata xigante.

-Déronlle trinta dólares. Á miña sogra. Polo seu anel de vodas. E, ademais, despois de tantos anos de levalo posto non tivo ningunha dificultade en sacarllo.

-A min non me deron nada polas miñas pernas.

-Pero ela, a miña sogra, díxome algo que non esperaba oír. Díxome que despois de vender o seu anel de casada botou a andar sen rumbo e, finalmente, decidiu buscar unha parada de taxis para regresar a casa. Pero non regresou, polo menos non axiña. Quedou, sentada nun banco, durante horas e horas, recreándose sen sentido nun tempo repentinamente devido cíclico polo ir e vir dos taxis.

-O mesmo que vostede agora.

-E despois de todo ese tempo, viuse a si mesma sentada naquel banco, sen o seu anel de casada, coa súa ruptura taxada en trinta dólares… Tivo tempo para observar á xente que acudía á parada, tomar un taxi. Non eran náufragos. Ningún o era. Todos levaban as súas cousas, debaixo do brazo, colgando da man metidas nunha bolsa, dándolles apoio entre as súas pernas mentres esperaban. E aí foi cando me dixo o que nunca esperaba oír. A miña sogra, sentada naquel banco metálico dunha parada de taxis, díxome que viu o lugar exacto que ocupaba no mundo. Corenta centímetros cadrados. Ese era o lugar que ocupaba no mundo, díxome.

-Estaba soa.

-Estaba soa, si.

Chéirache mal. O esmoleiro chéirache mal. E pregúntasche como lle cheirarás ti a el. Cos teus afeites, os teus desodorizantes, os teus perfumes… Seguro que lle desagradan as túas fragrancias. Tomas das súas mans o mapa que el che achegou para que poidas localizar mellor os lugares que che interesan. Non parece difícil chegar ata o rocho. Estás mal situada, en efecto, si, pero ves claro onde podes facer transbordo, que liña tomar logo, ata onde avanzar, onde cambiar de novo… Poderías chegar ata o rocho, si. Por aquel desdobramento subterráneo cargado de aire espeso, sufocante, das rúas arrítmicas da cidade hostil, poderías chegar ata as túas caixas. Pero ti estás noutra cousa. Non sabes se dicirllo ou non ao esmoleiro. Non podes nin sequera intuír o que unha persoa como aquela pode albergar na súa cabeza. Decides non dicirllo. Arrímaste a el, apértaste contra el, abrázalo botando o teu corpo un pouco por encima do seu e logo envólvevos aos dous co vello plano da cidade arrítmica completamente despregado. O esmoleiro non di nada. A súa respiración, o cambio de ritmo da súa respiración, quizá si. Coloca as súas mans nos tocos das súas pernas e permanece inmóbil. Ti reacomódaste un pouco no abrazo e permaneces en silencio durante un bo intre tamén. Os trens continúan chegando e partindo, con todos os seus rumores, os seus berros e os seus renxidos. Imaxinas a sorpresa dos viaxeiros que soben ou baixan dos vagóns, pero dáche igual. Ía rezar, sabe?, dislle ao esmoleiro, como reza a miña sogra: Deus, se podes facer algo, fai o que poidas.

-Como vostede queira, señora, responde o esmoleiro.

 
Burruuuuuuuuuuuuh…. Clic-clic. Trac-Trac. O ritmo fluído, constante, dos trens non para nunca.

-As aspirinas están nunha das caixas. Pero iso xa non importa.