Retrato «imaxinario», do meu pai. @rosaliadiazcreativa

         1.

         O meu compañeiro de curso saltou dun convento de redentoristas directamente ao partido comunista. Eu saín dun buraco negro a un espazo no que a luz feriu os meus ollos, deixándoos cegados e confusos, e mantívoos feridos e cegados e confusos durante moito tempo. Demasiado tempo.


         O meu amigo e eu atopámonos no instituto masculino de Lugo, facendo o pre-universitario no curso 1968-69. 1968. O ano no que morreron todas as esperanzas revestidas dos falsos ouropeis e as tracas de artificio que converten as mentiras en verdades. E aínda durou unha inercia mendaz ata que corremos todos coma tolos posesos recoller o noso anaquiño do horrendo muro de Berlín. Non sabiamos a comporta definitiva que se abría ao derribalo. Foi como cando unha presa rebenta e a súa tromba colosal lévao todo por diante. A fraude e o fracaso, a burocracia corrompida e homicida, que había do outro lado quedaron expostos, como un espectáculo horrendo, fatal, letal para o músculo das reivindicacións por desgraza sempre pendentes do reparto equitativo das cousas, á máis crúa intemperie; todos os edificios que apontoaba no noso ámbito tan seguro de si mesmo, desprovistos do seu sostén, cambalearon ou viñéronse abaixo, e todos os que se lle estiveron resistindo ou opoñendo, socavándoo, incharon os seus peitos voraces, axigantaron a súa sombra sinistra e depredadora e comezaron, xa sen máscara nin freo, a tarefa de posuílo todo.

         Os peores modelos, as imaxes máis perversas, a barbarie desterrada en falso porque sempre habitou entre nós e nunca a contivemos cando se producía apartada do noso mundo, aínda que ás veces, como en Iugoslavia, chegase ata a mesma cara o alento das súas bocas, volveron ser posibles, sen andrómenas; e volveron os monstros que críamos imposibles xa, inverosímiles espantallos abellados. Volveron pola sinxela razón de que nunca marcharan, son o máis xenuíno produto do sistema imperante sen límites nin barreiras desde o feito fatídico da desubicación da esquerda.

         Sei que todas estas cousas poden dicirse de mil maneiras; que hai formas moito máis simples e directas de dicilas. Eu dígoas así. É o meu xeito. Espero que non fale tan só para min.

         Cheguei ao pre-universitario con case tres anos de atraso, os que permanecín cativo no fedorento buraco negro. Eramos vinte e catro alumnos no grupo de letras. Máis da metade chegaron con igual ou moi parecido atraso ca min. A maioría ex seminaristas que retomaban a vida civil e dous ou tres exclaustrados dalgún convento pertencente a calquera das múltiples ordes relixiosas que apareceron como fungos en España ao longo dos tempos. (Non sei se vos fixastes en que unha gran cantidade delas son de orixe francesa. A Revolución Francesa e logo Napoleón, ao cancelalas, empuxáronas cara aquí.) O meu compañeiro de curso, xa se dixo, procedía dos Redentoristas e, se non recordo mal, había outro compañeiro que o facía dos Mercedarios de Sarria. (O meu, o buraco negro que me mantivo cativo uns dous anos e medio, é máis complexo; merece comentario aparte, e  o terá).

         O resto dos alumnos do grupo de letras foran escalando curso a curso e, xa que logo, movíanse entre os dezasete e os dezaoito anos. Deles, tres ou catro, militaban tamén, ou mantíñanse moi próximos a el, no partido comunista. Eu cumprira os vinte e, derrotado e cativo, retomaba -quizás iniciaba- unha xuventude adiada de forma abrupta por mor da miña caída no buraco negro.

         Creo que na deriva que tomou a miña vida, deriva errática e mortificante de forma clara durante algúns anos e larvada e oculta, arteira, durante o resto da miña vida, houbo un suceso determinante: a mili, o servizo militar. Daquela, xa sabedes, era obrigatorio. Incorporábaste a filas -esa era a expresión que se usaba- aos vinte e un anos e chamábante a quintas aos vinte. Eu decidira facer a mili sen dilacións, sen acollerme a prórrogas de ningunha clase -por estudos, por exemplo-. Facer a mili e, ao acabala, afrontar o meu futuro profesional, fose o que fose, da forma máis rápida e resolutiva posible. Noutras palabras, atopar un traballo e asegurar un soldo. Ese era o meu proxecto. Acudín á tallaxe na Caixa de Recrutas. Estaba nunha pequena dependencia na parte de atrás da Casa Consistorial. Había un médico e un funcionario que lle axudaba ao cargo dela. O funcionario fora alumno do meu pai. Atopeime con el na rúa uns días antes da tallaxe. Entendédeo ben, a miña determinación era sacar a mili do medio para proceder a -como se dicía entón- labrar un porvir. Eu tiña unha hernia inguinal desde pequeno. Co paso dos anos converteuse nunha compañeira guadiánica, aparecía e desaparecía segundo o médico que a explorase. Uns víana clara, outros reducíana a unha mínima punta de hernia e algún houbo que a negou sen máis. Acabei operándome dela con máis de sesenta anos. A hernia serviume para dúas cousas, unha boa e outra mala -ou quizais, malas as dúas-. Eludín, a base de certificados médicos, a materia de Educación Física, que todos chamabamos ximnasia, e convertinme nun neno sometido a un permanente control, vixiado e reprimido en moitas das actividades das que máis gustan os nenos. Cando o meu pai ou a miña nai sorprendíanme practicando calquera xogo ou deporte que supuxese esforzo, obrigábanme a abandonalo. As advertencias sobre iso eran continuas. Non collas pesos, non, non, non… A ver se se lle vai estrangular, repetía, decote, o meu pai. En calquera caso, a ditosa hernia apartoume do deporte para sempre. No instituto, exento da clase de ximnasia, como é lóxico non podía practicalo, aparte de que non recordo eu moito interese polo deporte naquel centro, e, a verdade, tampouco me tiraba moito. Como podedes imaxinar, librar da mili era a forma máis rápida de quitala do medio. Pregunteille ao funcionario ex alumno do meu pai se por unha hernia podería librar. Non creo, respondeu el. Pero ti alégaa de todos formas. A ver que pasa. E así foi. O médico -todo un personaxe, positivo, eh, quede claro, do que podería dar o seu nome e contar algunha anécdota significativa, pero non o farei, ignoro se sobreviven fillos ou netos e o que puidesen pensar sobre iso- fixo todo o que tiña que facer. Mediume o peito con aire inspirado -noventa e seis centímetros, un amigo que se tallou o mesmo día ca min mostraba moito orgullo porque dera cento dous, non esquezades que unha das causas para librar era ser estreito de peito-, pesáronme e talláronme. O da estatura fodeume un pouco. Estableceron para min algo menos do metro setenta. ¡Diso nada!, quixen protestar eu, aínda que, por suposto, non o fixen. Eu medía uno setenta e dous. Ou iso era o que quería medir, que aínda hoxe non o teño nada claro. Pero alí constaba, en milímetros, 1695. E iso si que non. Por fin, o médico preguntoume:


         -Ten vostede algo que alegar?

         -Unha hernia inguinal.

         -¡Ná!-impacienteouse o médico-. Pero, home, por iso vostede non libra.


         Entón interveu o meu aliado, o funcionario amigo -tamén recordo o seu nome, pero  vouno calar-:

         -Se non lle importa, don V, pode facelo constar. Así, cando chegue ao campamento, se cadra o operan no hospital militar.


         -Xa, xa, pero iso pode alegalo cando chegue alí. Está ben, está ben-aceptou as suxestións do meu amigo, colleu un libriño que tiña por alí e comezou a rebuscar nas súas páxinas-. E como está clasificada esa vaina da hernia? A ver, hernia, hernia…

         Ao cabo duns meses fun chamado ao Tribunal Médico Militar, no Cuartel de San Fernando -si, ese edificio enorme que, polo estúpido baile entre xenialidades administrativas, pasa de Museo da Romanización a Parador de Turismo e mentres tanto vaise desmantelando el só-. Metéronnos nunha sala enorme; sobre unha tarima, unha mesa moi longa á que  sentaban catro capitáns. Nunha habitación lateral estaba a consulta do médico. O médico, de uniforme e sen bata, moi novo, talvez un tenente -non me pidades que distinga galones nin estrelas; non sei nada diso-.

         Eramos máis de seiscentos os postulantes a librar da mili. Na sala había un barullo infernal, ata que un dos capitáns, a grandes voces e golpeando a mesa co puño, ordenou silencio. Calamos todos. Un atrasadiño collido da man do seu pai botouse a chorar. Alí atopeime con Chinto, amigos desde a infancia. Creceramos xuntos nas benditas Casas Baratas. Chinto si era un mozo baixiño sen escusas, cousa que non lle preocupaba nada, e un consumado deportista. Xogaba ao fútbol e ao tenis. Era de pouca estatura, pero recio. Tiña unhas mans fortes e calosas. De pequeno sufrira unha fractura no cóbado, que, ao parecer, soldou mal e recompoñéranlla varias veces. A secuela que lle quedou diso foi unha case imperceptible incapacidade para estirar ao completo o brazo dereito. Ao estirar os brazos, un quedaba recto e o outro cun  lixeiro arqueamento. Esa  era a eiva que alegaba.

         O asistente do médico, un conscripto como estabamos en transo de converternos nós, amigo noso, apelidábase Mesa, acórdome ben, ía chamando por orde alfabética para o exame. Viunos, pediunos os nosos nomes completos e chamounos case dos primeiros saltándose calquera sucesión alfabética. O primeiro apelido de Chinto empezaba polo Q e o meu polo D.

         Entrei á sala de consulta. O médico lavaba as mans nun pequeno lavabo.


         -Baixe os pantalóns-dixo.

         Obedecín.


         -Abra as pernas.

         Buscou cos seus dedos a hernia guadiánica na miña íngoa.


         -Tosa.


         Tusín.


         -Máis forte!

         Tusín máis forte.

         -Si.


 Foi todo o que dixo e volveu ao pequeno lavabo para lavar as mans. Mesa indicoume que me vestise e saíse. Continuou chamando a exame, retomada outra vez a orde alfabética. Pasado un intre fíxonos acenos para que nos achegásemos.

         -Deuvos servizos auxiliares-comunicounos.

         -E iso que quere dicir?-preguntei eu.

         -Que xa fixeches a mili, cabrón.

         Non foramos declarados inútiles, que era como se consideraba aos que libraban da mili por motivos de saúde, cousa que había quen levaba moi mal, coma un fracaso: inútil total, senón útiles exclusivamente para servizos auxiliares. Así poñía na cartilla militar cando ma entregaron: soldado útil exclusivamente para servizos auxiliares. Só teriamos que incorporármonos no hipotético caso dunha mobilización xeral. Ese foi todo o tempo que durou a miña mili. A cousa pintaba ben. O meu camiño para labrar o meu porvir quedaba expedito.

         Cando nos poñemos estupendos e empeñámonos en buscarlle sentido ou significado ás cousas que nos pasan, é, penso eu, como cando un, perdido en calquera rumbo, non fai máis que camiñar en círculos. Por moitas voltas que deas, xamais chegarás a ningures.

         Chinto e mais eu libramos da mili. Para el tivo unhas consecuencias. Para min outras. Eu quería prepararme para atopar traballo o máis rápido posible e despois xa miraría as posibilidades de estudar ou non. Iso era xusto o que eu quería. Nin máis nin menos. Quizais foi unha das poucas veces na miña vida que tiven as cousas así de claras. Pero o meu pai tiña outros designios para min, designios que xamais cumprín e que, ao non cumprilos, aparte ocasionarlle un serio disgusto a el, embarullaron a miña existencia dun xeito desastroso. O meu pai matriculoume por sorpresa, sen consultarme, no pre-universitario. O meu irmán maior aprobara unhas oposicións ao Banco da Coruña e empezou a traballar aos dezasete anos, a miña irmá Chona -só o seu nome é un baleiro insoportable que me custa enfrontar-, sen estudos oficiais -xa vos explicarei como funcionaban as cousas naqueles tempos- empezara a traballar, ben noviña, nas oficinas duns almacéns de coloniais, aínda que despois pasase a desempeñar mellores ocupacións,  Paco, acabados os seus estudos de delineación na Escola de Traballo, púxose a traballar con dezaseis anos, Macamen, con dezasete anos, metérase monxa… Eu era o primeiro que picaba tan alto. O meu pai abría ante min ou para min, talvez sexa máis exacto, a posibilidade dunha carreira universitaria.

         E iso, que podía ser o inicio dunha etapa proveitosa e feliz, foi o punto de arranque dunha derrota errática que marcou e acompañou, xa para sempre, o resto da miña vida.

         Que perigoso resulta soñar os soños dos outros!

         Pero vaiamos por partes. Volvamos ao pre-universitario e ao que significou para min.

         2.

Simbiose: f. Biol. Asociación moi estreita entre dous seres de distinta especie, de xeito que ambos os dous tiran proveito deste estado para o seu propio desenvolvemento. (Dicionario dixital da RAG)

 
 O ambiente relixioso que se respiraba no seo da miña familia non era moi diferente ao de calquera outra do momento. O réxime xurdido da contenda espantosa deixou encetada a sangrante natureza moral da igrexa católica e a súa miserable estratexia do todo vale para implantar a verdadeira fe e a súa cínica posibilidade de salvación. Fose cal fose a salvación que se proclamaba desde púlpitos e cartas pastorais, só era posible dentro do seo da igrexa. Non hai salvación fóra da igrexa. Esa non era unha consigna. Era un dogma. Ningún dogmatismo pode librarse da soberbia nin da exclusión do disidente. O catolicismo, que podería esmagar o equilibrio psíquico e mental do máis pintado, coa cantidade de dogmas que nos botaba encima, un tras outro, sen descanso, sen respiro, sen máis opción que a cega aceptación, pretendía erixirse nunha liña recta, sen desvíos nin bifurcacións, cara á gloria eterna. A igrexa, a santa igrexa católica, apostólica e romana. A mesma que non tivera o menor empacho en bendicir o bando dos sublevados na guerra civil e outorgar a esta o sacrosanto título de cruzada. Cruzada contra o comunismo, contra o ateísmo, contra o mal. A axioloxía do réxime criminal instaurado por Franco -como me fode escribir o seu nome- e os seus secuaces atopou o seu mellor aliado na simbiose máis impía que se poida imaxinar coa santa igrexa. Os dogmas dos vencedores -na inmediata posguerra asináronse trinta mil penas de morte, das cales só se executaron vinte mil, segundo datos que supoño fiables- infiltráronse no dogmatismo moral da igrexa española. Creo que o resultado desa mutua influencia, desa infamante simbiose, é o que se chamou nacional-cotolicismo. Neste momento, dáme igual como lle chamaran. A imaxe vergoñenta de bispos e cardeais facendo o saúdo romano, ou a sinistra e máis repugnante que calquera visión de ancestrais inquisicións, do sacerdote pistola en man dirixindo o piquete de asasinos que ían casa por casa buscando roxos por pobos e aldeas, define á perfección o que logo foron os corenta anos de réxime franquista.

         Cónstame que había disidentes. Coñecedes, supoño, ese aforismo referido aos nenos: anxos de Deus, testemuñas do demo. Os nenos falaban, ás veces… o meu pai di queao meu tío oo meu avó estivo… Disidentes. Non me refiro, dado o nesgo que toman estas lembranzas, ao inveterado anticlericalismo consubstancial, ao parecer, á esencia deste país católico a ultanza. Refírome aos dous tipos de derrotados que, como mínimo, podían atoparse na España da Vitoria. Por suposto, todos os que combateron con convicción no bando republicano, aos que hai que sumar aqueles que o fixeron no bando sublevado, pero non para poñer a Franco e os seus secuaces no poder. Destes, algúns pagaron tamén a súa disidencia de diversas formas, e outros tragaron saliva, renunciaron aos seus ideais e adheríronse ao réxime. España era unha enorme chaga infectada, chea de pus, iso é, un absceso purulento, si, que nunca puido rebentar nin drenarse, unha ferida gangrenosa cuberta por unha grosa bostela que, é moi posible, continúe aí instalada hoxe, agora mesmo, cando eu escribo, o 15 de marzo de 2020, sometido ao estado de alarma que rexe en todo o estado, confinado pola pandemia do coronavirus, COVID19. Mantéñome á expectativa para cando toda esta tolemia acabe. De momento, aínda que a cousa xa viña sendo así desde bastante tempo atrás, esta crise sanitaria, social, empresarial, política, deixou de manifesto que España, esa confusa realidade que chamamos España, está en verdade infectada por un virus, doloroso e extenuante, de fragmentación, intolerancia, mesquiña división sectaria e raquitismo político e miseria moral.

         Separadamente o permanente, meticuloso e ben calculado adoutrinamento bipolar ao que estabamos sometidos -ao que toda a sociedade en todos os seus ámbitos estaba sometida-; separadamente os cíclicos eventos relixiosos que a igrexa aproveitaba para o seu labor de control de mentes e conciencias, -semana santa, coresma, corpus christi, Nadal…-; separadamente das arremetidas evanxelizadoras a base de misións -se percorredes a xeografía galega e visitades as súas múltiples igrexas, veredes nas súas fachadas cruces conmemorativas das santas misións coas que se pretendía converter en bos cristiáns, é dicir, dóciles servos da Ditadura aos dispersos habitantes do rural. Para as cidades, nas que tamén se celebraban misións, había deseñadas outras estratexias-; separadamente de todo iso, todos os centros de ensino impoñían -asistencia obrigatoria- exercicios espirituais. Os exercicios espirituais adoitaban durar tres ou catro días. No instituto no que eu estudaba dividíannos por grupos de idades e deixábannos en mans dun cura contratado ad hoc. Variaban moi pouco dun ano a outro. Nós eramos uns réprobos dexenerados -é incrible como este país puido sobrevivir á vaga de depravación que, ao parecer, o desolaba-, eramos culpables convictos, con inapelable sentenza ditada, de todos os sufrimentos de Xesús e a súa santa nai e, como non?, da súa horrible morte na Cruz. Falouse moito da polémica formulación escénica da película Paixón, de Mel Gibson. Eu non a vin. Só algún fragmento solto. Pero iso para min ou para calquera da miña xeración que non atopase modo de eludir a terapia moral á que se nos sometía, é pecata minuta. Os predicadores que estabamos obrigados a escoitar, recreaban con frases rebuscadas e crueis, con todo luxo de detalles, todos os tormentos e vexacións que unha cuadrilla de sádicos desapiadados e irredentos aplicaron, con saña diabólica, ao doce e divino corpo de El Señor. Pero, ao final, resultaba que aqueles salvaxes torturadores eramos nós. Nós cos nosos pecados. Que pecados, me cago na puta que os pariu a todos, cabróns, que pecados? Aos meus dez, once, doce anos, cales poderían ser os meus inconcibibles pecados capaces de asasinar a todo un Deus? Recordo con moita nitidez a escena. A capela do instituto repleta de adolescentes acabados de estrenar, o cura de quenda en pleno arrebato condenatorio, un cura tirando a repoludo e rubicundo, de voz tronante -faltaría máis- enfrontado a todos nós, unha man no alto, coma se quixese rabuñar o ceo ou descargar unha monstruosa palmada sobre as nosas cabezas humilladas. E mentres Cristo morre na cruz, berraba, iracundo, vós facendo porcalladas detrás das portas! Como é natural, á nosa abominable condición de asasinos deicidas, seguíalle inevitable o castigo: a morte e as penas do inferno. Oh, se eu vos contase como nos describían o inferno! Queimástesvos algunha vez un dedo cun misto? Si? ¡Pois iso non é nada comparado co lume eterno que abrasará as vosas almas durante toda a eternidade! Este é un exemplo, pero non o máis terrorífico. E as historias góticas de aparecidos chegados das tebras incandescentes do averno para advertir aos amigos do que lles agardaba se seguían descarreirados. Eis a conversión de San Bruno, por exemplo, santo fundador dos cartuxos.


 Non había máis. Cristo redimir, redimíranos, si, pero a débeda había que pagala e con fartura. E, ademais, debiamos estar moi agradecidos ao  Caudillo que nos salvou das hordas salvaxes e destrutoras dos sendeus, os impíos xudeus -eles tamén mataran a Cristo, non só nós, non; compartíamos cos xudeus a infamia do deicidio-, os masóns e os ateos. E o comunismo, ai, o comunismo!, que o englobaba todo.
Eu era particularmente sensible a estas acometidas evanxelizadoras. Xa fóra polo meu temperamento, polo meu carácter, pola miña sensibilidade ou polo aire impregnado de severa relixiosidade que me vía obrigado a respirar, o certo é que, ano tras ano, os exercicios espirituais deixábanme moi conmovido e ao meu ánimo conturbado aparecíaselle, con maior ou menor intensidade, a posibilidade de meterme ao seminario, de facerme cura. A verdade é que, logo se me pasaba, nuns días, pero reaparecía pola semana santa, con toda a súa macabra truculencia, ou algunha outra vaina da mesma caste. Incluso o cine, do que era, iso si, moi fiel devoto, contribuía aos meus raptos vocacionais. As películas de contido relixioso desfilaban seguido polas pantallas das seis salas que chegou a haber en Lugo.

         Unha tarde conducíronnos ao salón de actos. Viñeran uns frades misioneiros e ían proxectar unha película. Tratábase dun documental, filmado en 16 mm, sobre o seu labor evanxelizador en África. Recórdoos moi ben aos dous, conservo moi claras as súas imaxes, o paso do tempo nin as borra nin as enturba. Nunha primeira observación, cada un chamaba a atención pola súa característica máis ostensible. Un polos seus modais doces e amaneirados, o outro por todo o contrario. Alto, delgado, con barba, de presenza impoñente. Resultaba moi atractivo, a verdade. Recordo o nome dos dous, pero non creo que veñan ao caso. Proxectaron a película e déronnos unha charla. O barbado foi quen falou. O outro parecía vir de comparsa. Limitábase a mirarnos e sorrir con dozura. Traían unhas fichas para cubrir cos nosos datos persoais. Eu tiven un dos meus arranques que en tantos fregados me meteron ao longo da miña vida. Agarrei unha boa cantidade daquelas fichas e comecei a cubrilas cos datos dos meus compañeiros. Reunín un bo número delas e entregueillas ao frade barbado. El miroume con ollos profundos, apuntoume co dedo índice e díxome:

         -Agora apúntate ti.

         E así o fixen. Sen ningunha convicción, como un xogo ou unha broma. Por non levar a contraria ao frade aquel. No seu argot, o que estaban facendo era captar vocacións. O equivalente aos seminarios menores onde os seminaristas cursaban o bacharelato dentro dun ambiente preparado para que florecese a vocación, as ordes e congregacións relixiosas ofrecían o que adoitaba denominarse escolas apostólicas. Viñan ser o mesmo que os seminarios menores, supoño, aínda que, quizais, cun maior punto de rigor no cultivo vocacional. E iso era o que vendían ás familias cristiás: a posibilidade de que os seus fillos estudasen. No meu caso, falamos de Lugo e, ademais, dunha familia de clase media que xa estaba proporcionando estudos aos seus fillos. Pero estas levas, tamén se facían polos pobos e aldeas máis remotos, nos que o destino máis probable dos seus nenos sería, indefectible, ficar alí cuns estudos primarios mellor ou peor cursados, a maioría das veces inacabados, e dedicarse aos labores máis comúns que o medio propiciase. Os seminarios e as escolas apostólicas daquela época acollían centos de nenos, adolescentes e xoves. As ordenacións sacerdotais que se consumaban cada ano non sumaban menos de corenta ou corenta e tantos ordenandos. A colleita de curas e frades era abundante, moi abundante cando España a penas comezaba a sacudirse a sucia e espesa pátina con que a miseria material e moral que sementou a guerra e a vitoria, vernizouna.

         A congregación á que pertencían aqueles frades que pasaran polo meu instituto a ver que pescaban coñecíase como os Padres do Espírito Santo. O nome da organización era máis longo: Congregación do Espírito Santo e do Sagrado Corazón de María. E, claro está, tiña as súas orixes en Francia. Fundouna un xudeu converso alsaciano, o venerable padre Libermann -creo que na actualidade xa é beato-, curioso personaxe que merecería unha demorada atención que aquí non lle imos conceder polo momento. Congregación do Espírito Santo e do Sagrado Corazón de María. Tal é o nome do buraco negro ao que fun parar. Pero iso ocorreu uns cantos anos máis tarde. Eu funme con estes frades aos dezasete anos, e a anécdota das fichas que acabo de contarvos aconteceu cando tiña trece. Hai moito tempo que teño ganas de contar polo miúdo o que foi e o que supuxo para min e para a miña vida o meu paso por esa organización relixiosa. Talvez chegou o momento de facelo. Non teño claro, a verdade, se acometer esa empresa xa, explicándoo para que entendades en que condicións anímicas cheguei ao famoso e imprevisto pre-universitario, ou, explicarvos con brevidade o que aquelas vivencias supuxeron e a pegada que deixaron en min, e dedicar outros cadernos exclusivos aos meus tempos de vida relixiosa, -camiño de perfección, denominouna o concilio vaticano segundo-.

         Pensareino. Mentres ides lendo estes, non sei se recordos ou regurxitacións, vouno pensar.