Hai uns días tiven ocasión de volver a ver Ladró de bicicletas e iso fíxome lembrar o escrito, que ten xa algúns anos e que agora recupero para esta páxina. Non cambiei nin engadín nada. Creo que, aínda co coronavirus polo medio, pode resultar interesante.
Se cometemos o erro de ver Ladrón de bicicletas, de Vittorio De Sica en versión dobrada, ao final, encontrarémonos cunha estupidez sinxelamente repugnante. Unha meliflua voz en off proclama: O mañá aparecía cheo de angustia ante este home. Pero xa non estaba só. A cálida manciña do pequeno Bruno entre as súas, faláballe de fe e de esperanza nun mundo mellor; nun mundo onde os homes chamados a comprenderse e amarse, lograría o xeneroso ideal dunha cristiá solidariedade.
Na versión orixinal non hai nada disto, naturalmente. Vittorio De Sica, en 1948, ano no que Italia, o seu país, despois da Segunda Guerra Mundial e da súa propia guerra civil, e despois dos longos anos do fascismo, achábase aínda rota en mil anacos, non fai a máis mínima concesión a ningunha clase de falsa esperanza. Ladrón de bicicletas é unha das películas máis duras e máis tristes que un pode imaxinar e, por desgracia, conserva a vixencia do texto e do subtexto que a animan cunha forza inusual, mais comprensible, xa que o cinema estaba a dar un poderoso salto cara a diante con ela, en pleno estado de graza.
Supoño que, fóra dos cinéfilos, pouco ou nada se saberá deste extraordinario filme. 1948 cae moi lonxe. Inscrito na corrente neorrealista italiana, inaugurada, se non me equivoco, por Roma cità aperta, de Roberto Rossellini, conta unha historia moi simple: Antonio Ricci, home casado e con dous fillos, parado xa dende hai tempo, consegue un traballo por conta do Concello: fixador de carteis. Para iso necesita a súa bicicleta. Para desempeñala, empeñan as sabas das camas nas que dormen. A secuencia da casa de empeños cos estantes ateigados de enxovais domésticos máis que patética resulta arrepiante.
A Antonio róubanlle a bicicleta o primeiro día de traballo.
O resto da fita conta todo o ir e vir de Antonio Ricci acompañado de Bruno, o seu fillo de oito anos, buscando, desesperado, a súa bicicleta. O final é, igualmente, un dos máis duros e tristes que eu vin en toda a miña vida de impenitente consumidor de cine. Vittorio De Sica non atariña nin un segundo en deixarnos absolutamente desolados, atónitos, angustiados, desesperanzados tamén, o mesmo que os seus personaxes, cun plano secuencia soberbio, no que a cámara, primeiro de fronte e logo de costas, segue Antonio, chorando, e o seu fillo, que colle a súa man, ata que se dilúen por completo no medio da multitude. E por suposto, ningunha voz en off vén consolarnos. De Sica non teme mostrar a crúa verdade da desesperanza. Os seus personaxes loitaron ata a extenuación, pero non lograron nada. Non se falsea a realidade cun final oco e mendaz.
Na España de 1948 semellante cousa era impensable. En España sempre se temeu á verdade. É o estigma da Inquisición, supoño.
E, non obstante, o valor da alegoría ou a metáfora desta película gloriosa resulta dunha terrible coetaneidade. Antonio Ricci está sen traballo, para conseguilo necesita a bicicleta que lle roubaron e ninguén, absolutamente ninguén, nin amigos, nin policías, nin concidadáns, ninguén, virá devolverlla. Pode roubar outra, pero tampouco resulta.
Exactamente o que acontece hoxe, agora mesmo, aquí mesmo. Aos nosos parados roubáronlles a bicicleta e non hai Deus que lla devolva e nin sequera poden roubala. Non lles serviría de nada. A arma máis poderosa da que, polo que se ve, dispón a nosa lexión de parados e de pseudoempregados enguedellados nas dobras indignas da reforma laboral é a impotencia.
Polo menos polo momento. A verdade continúa sendo a de De Sica: por máis que miremos, non somos quen de columbrar o máis mínimo indicio dun cambio decisivo. Ao contrario. Nada volverá ser como era, augúrannos as voces máis amables. Os agoiros, sempre mouros, sempre inevitables.
P.S.-Cando eu vin esta película por primeira vez tería, máis ou menos, a idade de Bruno. Lémbrome, a carón do meu irmán Paco, no cine Victoria de Lugo, completamente desbordado polo que acontecía na pantalla, sen poder entender nin asumir que aquel home desgraciado fose incapaz de recuperar a súa bicicleta nin que ninguén a recuperase para el. O happy end funcionaba daquela a tope.
Vittorio De Sica veu poñer, se cadra, a primeira, ou unha das primeiras, pedras de escepticismo no meu camiñar pola vida. Nunca superei de todo a angustia coa que saín do cine aquel día xa tan remoto. Xúrovolo. É unha das angustias que levo chantadas no meu ánimo e que, xunto con outras, fanme ser o que son.