Ilustración de Rosalía Díaz
Apenas acabados os seus estudos na Escola Normal, Celsa Vázquez obtivo o seu primeiro destino nos inicios do ano 1936. Tocoulle substituír un infortunado mestre rural vítima da tuberculose. Celsa era pouco máis ca unha adolescente. Fíxose cargo da escanastrada escola dun lugar da ancha meseta luguesa cargada de entusiasmo, pero tamén de terror. O temor ao contaxio da tuberculose aterrorizábaa, resultáballe insoportable. O malpocado mestre deixara todos os materiais dos que estaba dotada a escola: libros de lectura, mapas, punteiros, cadernos de notas… Para impartir as súas clases nos primeiros días, Celsa valeuse dos recursos da súa imaxinación e eludiu o contacto con calquera obxecto que puidese estar contaminado pola tise. Logo tomou unha decisión. Recadou unhas grosas luvas de la e con todo o que fora utilizado polo antigo mestre formou unha pira detrás da escola, cerca do camiño que ía á igrexa, e prendeulle lume. Indultou uns cantos Quixotes que ocupaban os máis altos andeis e parecían non ter sido nunca usados. Aínda que non había perigo de que se propagase, atendeu o lume mentres foi vivo e deixou que se consumise despois sen maior preocupación. A fogueira ardeu de xeito irregular. Algúns libros, amazocados como ladrillos, apenas resultaron chamuscados. Nas súas tapas podían lerse ou deducirse os seus títulos sen dificultade. Varios catecismos sobreviviron desta forma. Un pequeno crucifixo que o mestre tiña sobre a súa mesa, e que a aprehensiva mestriña tamén decidira queimar, quedou convertido nun retorto garabato mouro. Apagado o lume e o rescaldo, Celsa non volveu coidarse daqueles restos de cinzas. Libre ao fin do seu terror ao contaxio da tuberculose, aplicouse con entusiasmo ao exercicio do seu cargo.
Marcial Pereda visitábaa de cando en vez. Marcial considerábase un pretendente formal de Celsa. Ela non acababa de caer na conta desta pretensión, e tratábao como un bo amigo de toda a vida. Marcial profesaba a mística marxista da salvación do mundo. Movíase dun lado a outro nunha enorme motocicleta alemá co decidido afán de propagar os seus ideais. Era moi popular en toda a provincia. Coñecíaselle en todas partes como Pereda o comunista. Foron moitos os que torceron o xesto cando viron a Celsa en compañía de Marcial paseando á tardiña acollidos á sombra das árbores da estrada. A mestra hospedábase nunha das mellores casas do lugar, acollida a unha familia de certo avoengo rural que, aparte das rendas derivadas das súas terras, explotaba un próspero almacén de viños e unha tenda na que tiña cabida toda clase de mercancías. Producidas as primeiras visitas de Marcial, Celsa recibiu unha delicada reconvención por parte do seu hóspede.
-Como un pai lle falo, Celsa, como un pai-díxolle-, xa que está vostede, en certo modo, entregada á miña custodia. Non lle convén nada a amizade dese mozo tan notoriamente exaltado.
Celsa replicou, asombrada, que Marcial, o seu amigo indiscutido desde a infancia, era un home bo e altruísta, incapaz de facer dano a ninguén. A súa carencia de arraigo rural impedíalle comprender o sentimento case sacralizado da propiedade que abrigaban as xentes sinxelas entre as que vivía.
Unha mañá, durante o recreo, os nenos descubriron os restos da fogueira. Quedaron pampos diante dos catecismos chamuscados e do crucifixo calcinado. Un grupo de veciños acudiu aquela mesma tarde a observar as cinzas. Celsa saíu da escola para ver que os congregaba alí, esquecida por completo do seu vello lume purificador. Os veciños mirárona coma se xamais antes a viran. Non dixeron nada e marcharon en silencio. Pouco despois chegou o cura acompañado polo amo da casa onde ela vivía. O cura recolleu os retortos garabatos mouros en que parara o crucifixo, soprou sobre eles e bicounos con unción. Despois removeu os restos chamuscados dos catecismos.
-Meu Deus!-dixo.-Meu Deus!
E marchou coa cruz calcinada apertada contra o peito, meneando a cabeza consternado. O hóspede de Celsa non era impetuoso nin arbitrario, pero aínda así reprochoulle a súa actitude sen escoitala. Aludiu a Marcial sen nomealo e díxolle, ao seu xeito, que a fe era un depósito milenario de todo o pobo, e que ninguén tiña dereito a desprezalo, a manchalo, a trepalo. A mestra intentou explicar o que ocorrera, pero o vello fidalgo aldeán, acollido a unha elegancia de espírito que sen dúbida posuía, impediullo.
-É vostede moi dona de facer o que queira, Celsa. A min non me debe ningunha explicación. Pero hai cousas que un non pode deixar de dicilas.
Pouco despois rebentou sobre toda aquela xeografía o alento, fétido e bestial, da loucura, froito do choque de dúas incompetencias esclerosadas, nunha historia reincidente, só capaz de rexenerar a súa propia putrefacción. O ouveo atroz dos lobos enseñoreouse de todas as paisaxes durante tres anos horribles, e quizais ninguén conseguirá nunca apagar os seus ecos. Marcial Pereda converteuse de súpeto nun pobre animal acurralado. Logrou unha última visita, apresurada e clandestina, á súa querida Celsa, e perdeuse para sempre nunha fuxida incerta da que ninguén xamais tivo memoria.
A Celsa foron buscala unha noite á súa casa da capital, pois aínda duraban as vacacións estivais A súa imaxe de fraxilidade absoluta, de estupor definitivo, de desfeita total en medio dos homes armados que a conducían, suporá sempre para min unha tortura irredimible. Perdín a súa pista detrás da porta dun de tantos edificios reconvertidos de súpeto en prisións amontoadas. Nada máis volvín saber dela. Nunca. Dubido que a maquinaria brutal que se desencadeou daquela fose máis piadosa con ela do que foi con tantos outros malpocados.